Życiorys

Teofilius Matulionis urodził się 22 czerwca 1873 r. we wsi Kudoriškis, powiatu Alanta (obecnie – rejon oniksztyński (lit. Anykščių rajonas) w rodzinie zamożnych właścicieli ziemskich. Po śmierci matki, troje dzieci zostało sierotami, w tym przyszły arcybiskup. W domu nauczył się czytać po polsku i po litewsku. Później uczył się prywatnie, a od 1887 r. pobierał nauki w Gimnazjum w Dyneburgu (łot. Daugavpils). Po ukończeniu klasy piątej w 1891 roku w wieku osiemnastu lat wstąpił do Seminarium Duchownego w Sankt Petersburgu. Miał wątpliwości co do powołania i zrezygnował ze studiów w seminarium. Ponownie wstąpił do seminarium po upływie trzech lat. Święcenia kapłańskie przyjął w dniu 4 marca 1900 r.

W 1900 r. ks. T. Matulionis został mianowany wikariuszem parafii w Warklanach (łot. Varaklāni), ale wkrótce przejął obowiązki proboszcza w parafii Bikawa (łot. Bikava, Łotwa, region Łatgalia). Młody duszpasterz został niezbyt przychylnie przyjęty przez miejscową arystokrację, mimo to w Bikawie pełnił obowiązki proboszcza przez prawie 9 lat. Po odmowie zastosowania ustawy władz carskich, która zakazywała księżom katolickim udzielania chrztu dziecku, gdy jedno z rodziców jest katolikiem, a drugie – prawosławnym, ks. Teofilius został odwołany ze stanowiska proboszcza i zawieszony w czynnościach kapłańskich. Nie mógł on publicznie odprawiać nabożeństw i powinienbył na stałe znajdować się w klasztorze przy kościele św. Katarzyny w Sankt Petersburgu.

W 1910 r. po wykonaniu kary ks. Teofilius Matulionis został wyznaczony na wikarego kościoła św. Katarzyny w Petersburgu. Zlecono mu zorganizowanie parafii Najświętszego Serca Jezusowego (za Bramą Newską) i troskę o budowę świątyni. Chociaż faktycznie ks. Teofilius kierował parafią od 1911 r., jednak został mianowany jej proboszczem dopiero w 1918 roku.

Gdy w po wybuchu rewolucji październikowej w 1917 r. władzę w Rosji zdobyli komuniści, zaczęto na wszelkie sposoby ingerować w działalność duszpasterską księży. W 1923 r. ks. T. Matulionis wraz z biskupem Janem Cieplakiem 15 innymi księżmi z Petersburga został skazany na trzy lata więzienia. Trafił do więzienia w Moskwie. Ponieważ skrócono mu okres odbywania kary, więc w 1925 r. ks. Teofilius powrócił do Petersburga, aby kontynuować pracę duszpasterską i został mianowany kanonikiem Kapituły Katedralnej w Mohylewie.

8 grudnia 1928 r. papież Pius XI mianował kanonika Teofiliusa Matulionisa biskupem  tytularnym Matregi i biskupem pomocniczym administratora apostolskiego archidiecezji mohylewskiej bp Antoniego Maleckiego. 9 lutego 1929 r. w kościele Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny w Petersburgu biskup A. Malecki w obecności dwóch świadków potajemnie udzielił T. Matulionisowi sakry biskupiej.

W tym samym roku władze radzieckie ponownie aresztowały bp T. Matulionisa i zesłały do GUŁAGu na Wyspy Sołowieckie (na Morzu Białym). 34 kapłanów więzionych w tym obozie założyło swoją wspólnotę. Na duszpasterza tej wspólnoty został wybrany biskup T. Matulionis. Po ujawnieniu tego faktu został on przeniesiony z obozu na Sołowkach do więzienia w Petersburgu i zamknięty w izolatce. Następnie zesłano go do miejscowości Ledianoje Pole (w pobliżu jeziora Ładoga) do wykonywania najcięższych prac – wyrąbywania lasu. Wyczerpująca praca, zimno, wilgoć i słabe wyżywienie osłabiły stan jego zdrowia. W 1933 r. bp T. Matulionis został przeniesiony do więzienia w Moskwie.

Po zawarciu porozumienia między Rządami Litwy i Związku Radzieckiego o wymianie jeńców bp T. Matulionis wraz z grupą innych więźniów został zwolniony i powrócił na Litwę. Tuż po przekroczeniu granicy ZSRR i przybyciu na Łotwę okazało się, że T. Matulionis jest biskupem, o czym nie wiedzieli ani władze więzienne, ani współwięźniowie z jego celi.

W 1934 r. biskup odwiedził Rzym, wziął udział w uroczystościach kanonizacyjnych Jana Bosko, odbył audiencję u papieża Piusa XI, który tak powiedział o biskupie T. Matulionisie: „Chwała Narodowi Litewskiemu, który wydał takiego bohatera”.

Na prośbę emigrantów litewskich biskup T. Matulionis udał się do USA na spotkanie ze wspólnotami litewskimi. W drodze powrotnej (w 1936 r.) odwiedził Egipt i Ziemię Świętą.

Po powrocie na Litwę, zamieszkał przy klasztorze sióstr benedyktynek w Tymczasowej Stolicy Litwy (Kownie), pomagał abp Juozasowi Skvireckasowi w obowiązkach duszpasterskich, pełnił obowiązki oficjała archidiecezji kowieńskiej i Naczelnego Kapelana Wojsk Litewskich. Wprowadził adorację wieczystą Najświętszego Sakramentu w kościele św. Mikołaja w Kownie, opiekował się misjami.

Po śmierci biskupa koszedarskiego (lit. Kaišiadorys) Juozasa Kukty, bp T. Matulionis został mianowany ordynariuszem diecezji koszedarskiej. Bronił prawa Kościoła przed niemieckim okupantem, a gdy do granic diecezji zaczął się zbliżać front zachęcał kapłanów do pozostawania w miejscach, gdzie pełnili swoje obowiązki duszpasterskie.

W 1946 r. bp Teofilius Matulionis został aresztowany za odmówienie współpracy z władzami sowieckimi. Na początku został wywieziony do więzienia w Orszy, następnie do miasta Władimir, aż w końcu trafił do domu inwalidów w Mordowii.

W 1956 r. biskupowi T. Matulionisowi pozwolono powrócić na Litwę. Zamieszkał w Birsztanach (lit. Birštonas) na plebanii u bliskiego przyjaciela ks. Jonasa Jonysa i przejął zarządzanie diecezją od kanonika Juozasa Stankevičiusa.

25 grudnia 1957 r. bez zgody władz sowieckich, ale z upoważnienia Stolicy Apostolskiej, bp Teofilius Matulionis potajemnie konsekrował na biskupa Vincentasa Sladkevičiusa. Z tego powodu naraził się na prześladowanie ze strony władz komunistycznych: w 1958 r. był zmuszony do przymusowego osiedlenia się w Szadowie (rej. Radwiliski, lit. Šeduva, Radviliškio r.). W 1962 r. Stolica Apostolska za „gorliwą wytrwałość w pełnieniu obowiązków dobrego pasterza“ mianowała go arcybiskupem.

Arcybiskup Teofilius Matulionis zmarł w dniu 20 sierpnia 1962 r. Został pochowany w krypcie katedry w Koszedarach (lit. Kaišiadorys).